Ahmed Sudi Bosnevi, poznat i kao Ahmed Sudi-efendija, rođen je u selu Sudići kod Čajniča, na području tadašnjeg Osmanskog carstva, danas Bosna i Hercegovina. Smatra se najznačajnijim iranologom-lingvistom s prostora Balkana. Njegov doprinos prevođenju i tumačenju klasične perzijske književnosti bio je izuzetno cijenjen u okviru osmanske intelektualne tradicije.
Pouzdanih biografskih podataka o njegovom životu ima veoma malo. U literaturi se njegovo ime najčešće navodi kao Ahmed efendija, dok se u radovima na perzijskom jeziku koristi isključivo ime Muhamed Sudi Bosnavi. Postoji i određena nedoumica u vezi s njegovim imenom, a pojedini autori, poput Šaćira Sikirića, ističu da ni pravo ime Sudija nije sa sigurnošću poznato.
Osnovno obrazovanje stekao je u domovini, najvjerovatnije u Sarajevu, nakon čega se školovao u Istanbulu. Tokom boravka u Dijarbekiru učio je perzijski jezik kod Muslihuddina Larija, iranskog porijekla, koji je u to vrijeme bio muftija toga grada. Nakon završetka školovanja, Sudi je bio angažovan kao učitelj djeci visokih zvaničnika na osmanskom dvoru. Nakon smjene s tog položaja, povukao se u svojevrsnu izolaciju u kojoj je posvetio život prevođenju i komentiranju perzijskih književnih djela. Umro je najvjerovatnije 1598. godine, iako se u različitim izvorima spominju različiti datumi. Njegov komentar Sadijevog djela “Bustan” završen je 1006. godine po hidžri, što odgovara 1598. godini, pa se pretpostavlja da je preminuo te ili u godinama koje su uslijedile.
Ahmed Sudi je na turski jezik preveo i opširno komentarisao četiri najznačajnija djela klasične perzijske književnosti: Hafizov “Divan”, Sadijev “Bustan” i “Gulistan”, te “Mesneviju” Dželaluddina Rumija. Njegova tumačenja ovih tekstova zadržala su pažnju turskih i perzijskih čitalačkih i naučnih krugova do danas. Tokom šezdesetih i sedamdesetih godina 20. stoljeća, njegova tumačenja Hafizovog, ali i Sadijevog stvaralaštva, prevedena su s turskog na perzijski jezik, čime je dodatno potvrđen njegov značaj i u savremenijim iranskim književnim krugovima.
Od svih njegovih komentara, najviše pažnje privukao je komentar Hafizovog “Divana”, posebno u Iranu. Iako Sudi nije bio iz perzijskog jezičkog područja, iranska književna publika ga je prepoznala kao ozbiljnog poznavaoca jezika i književnosti. Među širim krugovima čitatelja njegove interpretacije su veoma cijenjene, dok elitniji, visokoobrazovani slojevi književnih znalaca često ukazuju na ograničenja njegovih tumačenja, smatrajući da su ona prvenstveno korisna za čitatelje koji ne poznaju perzijski jezik. Kritike se odnose na to da je Sudi često tumačio stihove doslovno, zanemarujući njihove metaforičke i književne konotacije, što je, po mišljenju tih stručnjaka, rezultiralo pojednostavljenim razumijevanjem značenja.
Unatoč tim kritikama, naučni krugovi priznaju njegovu izvrsnu jezičku i prevodilačku vještinu, kao i značaj koji je imao u popularizaciji i dostupnosti perzijske književnosti širem turskom i neperzijskom čitateljstvu. Ahmed Sudi je bio i učitelj poznatom mostarskom učenjaku i pjesniku Derviš-paši Bajezidagiću, čime je njegov intelektualni utjecaj dodatno proširen.
Ahmed Sudi preminuo je u posljednjoj deceniji 16. stoljeća, svega nekoliko mjeseci nakon što je dovršio komentar Sadijevog “Bustana”. Bio je posvećen znanju i njegovom prenošenju, ostavivši značajan trag na polju orijentalistike i književnog prevođenja.
Adis Holjan
