Esad Pašalić bio je jedan od najznačajnijih bosanskohercegovačkih arheologa i historičara Starog vijeka. Rođen je u Tuzli 21. februara 1915. godine. Studirao je klasičnu filologiju, arheologiju i antičku historiju na Filozofskom fakultetu u Beogradu, gdje je i doktorirao 1957. temom o antičkim naseljima i komunikacijama u Bosni i Hercegovini.

Od 1952. godine radio je kao profesor na Filozofskom fakultetu u Sarajevu, gdje je dvaput bio dekan. Njegov naučni fokus bio je na antičkim saobraćajnicama, naseljima, rudarstvu i drugim aspektima antičke privrede u BiH.

Prije nego što je započeo svoju univerzitetsku karijeru, Esad Pašalić radio je kao gimnazijski professor, najprije u Beranima, a zatim u sarajevskoj Klasičnoj gimnaziji, danas poznatoj kao Prva gimnazija. Njegov pravi akademski put započinje 1952. godine kada je izabran za starijeg asistenta na Filozofskom fakultetu u Sarajevu. Od tada je prošao sva akademska zvanja, a 1965. godine, samo dvije godine prije smrti, izabran je za redovnog profesora za oblast Starog vijeka na istom fakultetu.

Tokom svoje bogate karijere bio je predsjednik Istorijskog društva Bosne i Hercegovine, predsjednik Udruženja univerzitetskih nastavnika i naučnih radnika BiH, potpredsjednik Istorijskog društva BiH, kao i potpredsjednik Arheološkog društva Jugoslavije.

Njegovu stručnu reputaciju potvrđuje i činjenica da je izabran za inostranog člana prestižnog Arheološkog instituta u Berlinu, čast koja se ukazuje samo najistaknutijim stručnjacima u polju.

Riječ je o naučniku čiji radovi i danas, više od pola stoljeća nakon njegove smrti, čine temelj za izučavanje rimske provincijalne arheologije i historije na prostoru Bosne i Hercegovine. Esad Pašalić s pravom se ubraja među najveće naučnike i intelektualce koje je Bosna i Hercegovina imala u svojoj modernoj povijesti. Njegovo djelo prevazišlo je lokalne i državne granice, čemu svjedoče visoko vrijednovane recenzije međunarodnih stručnjaka.

Tako je, među ostalima, i poznati profesor Univerziteta u Heidelbergu i mađarski akademik dr. Géza Alföldy u svom prikazu Pašalićeve monografije Antička naselja i komunikacije u Bosni i Hercegovini naglasio da je tim djelom ostvaren izuzetno vrijedan doprinos u preciznom lociranju antičkih naselja i komunikacionih mreža u ilirskom dijelu rimske imperije.

Pašalić je također bio prvi istraživač koji je metodološki i naučno utemeljeno ukazao na postojanje tri rimska rudarska distrikta na teritoriji današnje Bosne i Hercegovine: sjeverozapadnog, centralnobosanskog i istočnobosanskog. Time je utemeljio smjer istraživanja antičke privrede i prostora, ostavivši neizbrisiv trag u domaćoj i evropskoj arheološkoj nauci.

Njegov izuzetno plodan naučni rad naglo je prekinut iznenadnom smrću. U rano ljeto (10. Juna) 1967. godine, Esad Pašalić preminuo je na Vojnomedicinskoj akademiji u Beogradu (VMA) uslijed komplikacija izazvanih plućnom embolijom. U trenutku smrti imao je svega 52 godine i bio je na pragu životnog razdoblja koje se često smatra najproduktivnijim u karijeri jednog naučnika. Njegov odlazak predstavljao je nenadoknadiv gubitak ne samo za bosanskohercegovačku arheologiju i historiografiju, nego i za širu naučnu zajednicu bivše Jugoslavije.U njegovu čast, 2017. godine u Brusa Bezistanu održana je izložba o njegovom životu i radu, a danas se dodjeljuje i nagrada koja nosi njegovo ime, za doprinos proučavanju ilirskog i antičkog naslijeđa.

Bibliografija

• Antička naselja i komunikacije u Bosni i Hercegovini, Zemaljski muzej, Sarajevo 1960.
• Sabrana djela, Sarajevo, 1975.
• O antičkom rudarstvu u BiH, Glasnik Zemaljskog muzeja, Sarajevo, 1954.
• Questiones de bello Dalmatico-pannonicoque, Godišnjak Društva istoričara Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1957.
• O hodološkim pitanjima u istraživanju antičke istorije, Godišnjak Društva istoričara BiH, Sarajevo, 1958.
• Rolle und Bedeutung der römischen Eisenberg werke im Westbosnien für den panonischen Limes, Bonn, 1965.
• Kulturna istorija BiH od najstarijih vremena do turske vladavine – Period rimske vladavine, Sarajevo, 1966, 19842.
• Problemi ekonomskog razvitka u unutrašnjosti rimske provincije Dalmacije, Simpozijum o Ilirima, Sarajevo, 1967.

Adis Holjan