Hamdija Pozderac rođen je 15. januara 1924. godine u Cazinu. Bio je istaknuti bosanskohercegovački političar i sociolog koji je ostavio dubok trag u političkom i društvenom životu Bosne i Hercegovine i u bivšoj Jugoslaviji. Smatra se jednom od najvažnijih i najutjecajnijih bošnjačkih ličnosti 20. stoljeća. Njegova politička djelatnost bila je usmjerena na afirmaciju i zaštitu identiteta Bošnjaka u složenim političkim okolnostima tadašnje Jugoslavije. Hamdija Pozderac poticao je iz ugledne muslimanske porodice iz Cazina. Njegovi roditelji bili su Mehmed (Meho) i Safija Pozderac. Imao je trojicu braće Hakiju, Sakiba i Ismeta, te četiri sestre Bekiru, Fatimu, Hasniju i Zuhru. Amidža mu je bio Nurija Pozderac.

Pozderac je bio poznat po svojoj principijelnosti, političkoj mudrosti i jasno izraženom stavu o potrebi jedinstva i ravnopravnosti svih naroda i građana Bosne i Hercegovine. Njegova iznenadna smrt, koja se dogodila u trenutku kada se nalazio na vrhuncu političke karijere, ostavila je dubok trag i otvorila mnoga pitanja. Mnogi vjeruju da je bio politički uklonjen zbog svog protivljenja velikosrpskoj hegemoniji i njegovih napora da sačuva integritet i suverenitet Bosne i Hercegovine.

Još kao srednjoškolac aktivno se uključio u tada ilegalni Savez komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ), a već 1941. godine pridružio se Narodnooslobodilačkom pokretu. Tokom rata obavljao je niz važnih političkih i vojnih funkcija. Bio je sekretar bataljonskog i brigadnog komiteta SKOJ-a u 8. krajiškoj udarnoj brigadi, a zatim i član Oblasnog komiteta USAOJ-a i SKOJ-a za Bosansku krajinu. Početkom 1944. postaje sekretar Okružnog komiteta SKOJ-a i član Okružnog komiteta KPJ za Bihać.

Nakon završetka rata nastavio je s političkom karijerom. Završio je Visoku partijsku školu u Moskvi, a potom i Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu 1959. godine. Od 1961. godine predavao je opću sociologiju na Fakultetu političkih nauka u Sarajevu. U političkom životu postaje član Centralnog komiteta Saveza komunista Bosne i Hercegovine 1965. godine.

Bio je poslanik u Prosvjetno-kulturnom vijeću Skupštine SR BiH, a od 1971. do 1974. godine obavljao je dužnost predsjednika Narodne skupštine Bosne i Hercegovine. Također je bio aktivan član Izvršnog komiteta i sekretar Sekretarijata Centralnog komiteta SKBiH, a kasnije i član Predsjedništva Centralnog komiteta SKJ. Od 1982. do 1984. predsjedavao je Predsjedništvom Centralnog komiteta SKBiH. Na kraju političke karijere, od 1986. do 1987. godine, bio je član Predsjedništva SFRJ, a očekivalo se da će postati i njegov predsjednik. Međutim, bio je prisiljen podnijeti ostavku zbog upletenosti u Aferu Agrokomerc.

Smrt Džemala Bijedića 1977. godine označila je početak pukotina u bosanskohercegovačkom političkom vodstvu. Situacija se dodatno pogoršala nakon smrti Josipa Broza Tita i uspona Slobodana Miloševića, čime je počelo narušavanje političkog jedinstva u BiH.

Godine 1987. izbila je afera Agrokomerc, koja je ozbiljno pogodila političko rukovodstvo Bosne i Hercegovine. Preduzeće Agrokomerc bilo je optuženo za izdavanje mjenica bez pokrića, a među optuženima su se našli Fikret Abdić, Hakija Pozderac, Ibrahim Mujić i drugi. Bili su optuženi za kontrarevolucionarno djelovanje po tadašnjem članu 114. Krivičnog zakona SFRJ. Srpski mediji su naširoko izvještavali o toj aferi, a jedan od glavnih zahtjeva za ostavku Hamdije Pozderca dolazio je od Vojislava Šešelja. Pozderac je podnio ostavku 12. septembra 1987. godine. Nakon toga se potpuno povukao iz političkog života. Njegova porodica također je izgubila politički utjecaj, njegov brat Sakib, koji je bio general Teritorijalne odbrane BiH, smijenjen je sa dužnosti 1988. godine.

Uklanjanje Hamdije Pozderca s političke scene SFR Jugoslavije dovodi se u vezu s njegovim čvrstim stavom o očuvanju temeljnih načela Ustava iz 1974. godine. Kao predsjednik Ustavne komisije Skupštine Jugoslavije, Pozderac je odlučno insistirao da se ne diraju odredbe koje su garantovale autonomiju pokrajinama Vojvodini i Kosovu. Njegovo protivljenje promjenama koje bi dovele do centralizacije vlasti i dominacije Srbije učinilo ga je čestom metom velikosrpskih političkih krugova.

Mnogi smatraju da je bio politički uklonjen kako bi se oslabio bošnjački politički faktor i otvorio prostor za realizaciju planova koji će kasnije prerasti u agresiju na Bosnu i Hercegovinu. Hamdiju su pokušavali diskreditirati na razne načine, a jedan od primjera jeste napad Vojislava Šešelja još 1979. godine. Tada je Šešelj javno prozvao Pozderca zbog navodnog plagijata u jednom magistarskom radu. Kasnije je Šešelj priznao da mu to nije bila glavna meta, već da je time pokušao skrenuti pažnju Centralnog komiteta SKJ s Nenada Kecmanovića, protiv koga su tada bile pokrenute ozbiljne optužbe zbog njegovih tekstova objavljenih u beogradskom časopisu NIN.

Hamdija Pozderac je preminuo 6. aprila 1988. godine u Sarajevu. Njegova smrt i danas ostaje obavijena velom sumnje, posebno u kontekstu političkih dešavanja koja su uslijedila nakon nje. Neposredno nakon njegove smrti izbila je takozvana afera Neum, tokom koje je uklonjen još jedan broj političara koji su, poput Hamdije, u prethodnim decenijama snažno radili na jačanju i afirmaciji Bosne i Hercegovine kao ravnopravne republike u okviru Jugoslavije. Dobitnik je mnogobrojnih priznanja tokom svog društveno-političkog angažmana.

Danas se sjećanje na Hamdiju Pozderca njeguje u Sarajevu, gdje jedna ulica u Općini Novi Grad Sarajevo nosi njegovo ime, kao simbol poštovanja prema njegovoj ulozi u političkom i historijskom razvoju Bosne i Hercegovine.

O Hamdiji Pozdercu su pisali brojni autori, a posebno se izdvajaju dvije knjige: Afera Agrokomerc i smrt Hamdije Pozderca” (2008), autor Muhamed Filipović. Knjiga opisuje političku pozadinu afere Agrokomerc i uklanjanje Pozderca sa političke scene. Filipović tvrdi da je Pozderac bio žrtva političkog obračuna, jer se suprotstavljao centralizaciji vlasti i branio autonomiju Bosne i Hercegovine i knjiga Hamdija Pozderac – žrtva vremena” (2010), autor Safet Hrnjica prikazuje Pozderca kao odlučnog i principijelnog političara koji se zalagao za ravnopravnost BiH u Jugoslaviji. Naglašava da je bio uklonjen zbog svojih političkih stavova i da je ostao simbol borbe za državnost BiH.

Pozderac je i sam autor sljedećih djela:

• Stvaranje i razvoj Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine (Sarajevo, 1975)
• Prilog proučavanju nacionalnih odnosa i socijalističkog zajedništva (Sarajevo, 1978) Nacionalni odnosi u socijalističkom samoupravnom društvu (Beograd, 1980)
• U kontinuitetu revolucije (Sarajevo, 1980)
• Dogovaranje i sporazumevanje u federaciji (Sarajevo, 1981)
• Savez komunista vodeća snaga društva (Sarajevo, 1984)
• U susret Trinaestom kongresu SKJ (Banja Luka, 1985)
• O aktuelnim pitanjima političkog sistema (Beograd, 1985)
• Od istorijske ka konkretnoj inicijativi: putevi osavremenjavanja, demokratizacije odnosa i efikasnosti djelovanja Saveza komunista u jugoslovenskom društvu (Sarajevo, 1986)
• Državnost i nacionalnost BiH (Bihać, 2008), priredili: Mujo Demirović i Mulo Hadžić.

Adis Holjan