Nijaz Duraković rođen je 1. januara 1949. godine u Stocu, gdje je završio osnovnu školu i gimnaziju. Studij sociologije završio je 1971. na Fakultetu političkih nauka u Sarajevu, gdje je magistrirao 1975. i doktorirao 1979. godine. Već iste godine izabran je za docenta, a 1984. za vanrednog, dok je 1988. postao redovni profesor na istom fakultetu. Tokom akademske karijere objavio je 16 knjiga i više od 200 studija i istraživačkih radova. Bio je urednik i član redakcija više naučnih časopisa i učesnik brojnih domaćih i međunarodnih naučnih skupova.

Politički angažman započeo je tokom studija učlanjenjem u Savez komunista BiH. Krajem osamdesetih bio je među najznačajnijim političkim ličnostima u zemlji. Predsjednik Predsjedništva Centralnog komiteta Saveza komunista BiH postao je 1989, a 1990. i član Predsjedništva SKJ. Bio je jedan od nosilaca transformacije Saveza komunista u demokratsku stranku, pa je 1991. vodio proces formiranja Saveza komunista – Stranke demokratskih promjena, koja je 1992. godine preimenovana u Socijaldemokratsku partiju BiH. Duraković je bio njen prvi predsjednik i na čelu je ostao do 1997. godine, kada ga nasljeđuje Zlatko Lagumdžija.

U ratnom periodu kooptiran je u Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine 1992. godine, gdje je ostao do 1996. Posebno se pamti njegovo oštro suprotstavljanje Radovanu Karadžiću u Skupštini SRBiH, kao i govor na Prvom bošnjačkom saboru 1993. godine, kada je problematizirao mirovne pregovore i protivio se etničkim podjelama i ustupcima teritorija. Zalagao se za suverenu i multinacionalnu Bosnu i Hercegovinu zasnovanu na ravnopravnosti naroda i građana.

Na općim izborima 1998. godine izabran je u Zastupnički dom Parlamenta Federacije BiH, a 2002. godine, i dalje formalno član SDP-a, bio je nosilac liste Stranke za BiH i izabran u Parlamentarnu skupštinu BiH. Nakon toga napušta SDP zbog neslaganja s politikom vodstva i 2006. godine pridružuje se Socijaldemokratskoj uniji BiH. Kao kandidat SDU-a bio je aktivan u izborima 2006. i 2010, ali bez većeg izbornog uspjeha.

Osim politike i nauke, bio je prisutan u javnosti kao autor brojnih kolumni i intervjua. Pisao je za domaće i regionalne medije, među kojima su BH Dani, Svijet, Feral Tribune, Borba i drugi. Njegova djela, poput Prokletstva Muslimana, Savremenih političkih sistema, Međunarodnih odnosa i Uporednih političkih sistema, ubrajaju se u značajne doprinose domaćoj politologiji i sociologiji. Posebno se isticao kao jedan od prvih profesora koji su na bosanskohercegovačkim univerzitetima autorski pisali o međunarodnim odnosima i komparativnoj politici.

Durakovićev politički i intelektualni rad obilježile su tri temeljne ideje: afirmacija nacionalne ravnopravnosti, vizija multinacionalne i demokratske Bosne i Hercegovine te odbrana njenog državnog i društvenog subjektiviteta. Bio je prepoznat kao beskompromisni kritičar nacionalizma, diskriminacije i međunacionalne mržnje, te je uživao ugled ljevičara, humaniste i demokratskog političara.

Umro je 29. januara 2012. godine u Sarajevu, u 63. godini života. Ostat će upamćen kao univerzitetski profesor, političar i jedan od najznačajnijih bosanskohercegovačkih socijaldemokrata čija je misao i djelovanje ostavilo dubok trag u savremenoj historiji Bosne i Hercegovine.

Adis Holjan