Tunel spasa je sarajevski ratni tunel izgrađen tokom opsade Sarajeva 1993. godine. Tunel spasa je od tog momenta postao jedina veza opkoljenog glavnog grada Bosne i Hercegovine sa ostatkom svijeta, i ostao je takav sve do završetka opsade Sarajeva krajem februara 1996. godine.
Nalazi se ispod piste Sarajevskog aerodroma i povezuje dvije teritorije pod kontrolom Armije Republike Bosne i Hercegovine, Dobrinju i Butmir, zbog čega je i poznat kao Tunel D-B. Tunel je dug 785,5 metara, širok oko jedan metar i visok približno 1,5 metar, mada je na nekim mjestima visina i do 1,8 metara. U zvaničnim razgovorima između ARBiH i UN-a, tunel je bio poznat pod imenom „Tunel kojeg nema“ jer je njegova tajna morala biti strogo čuvana.
Tunel je imao ključnu ulogu tokom opsade, jer je kroz njega u Sarajevo dopremana hrana, oružje i druga neophodna roba.
Tokom 1994. godine kroz tunel su postavljene male šine kojima su se kretala mala kolica za lakši transport.
Iste godine vojska Republike Srpske je saznala za tunel. Ratko Mladić je tada od UN-a, koji je kontrolisao aerodrom, tražio da se tunel zatvori i uništi. VRS je pokušala i kopanjem drugog tunela i preusmjeravanjem rijeke Željeznice da potopi tunel i tako ga onesposobi, ali ti pokušaji nisu uspjeli.
Iako je ideja o izgradnji tunela postojala ranije, a neke pripremne radnje su obavljene i prije, kao zvanični početak izgradnje uzima se 29. januar 1993. godine. Radovi su se odvijali u izuzetno teškim uslovima, prvenstveno zbog stroge tajnosti projekta i manjka materijalnih sredstava.
Sa butmirske strane tunela za podzid su korištena drvena greda, dok je sa druge strane, zbog nedostatka drveta, korišten čelik. Najveći izazov kod zemljanih radova bile su površinske i podzemne vode, zbog čega su ugrađene pumpe koje su izbacivale vodu na područje poznato kao „ničija zemlja“.
Također, problem je predstavljalo i odlaganje iskopanog materijala, jer je cijeli projekat morao ostati strogo tajan. Za izgradnju tunela na obje strane angažovano je ukupno oko 300 ljudi.
Kroz Tunel spasa prošlo je:
- 1.120.000 ljudi
- 5.534.837 kilograma hrane
- 13.547.000 kilograma hrane nošene na leđima
- 8.800.000 kilograma robe za komercijalno tržište
- 4.516.000 kilograma materijalno-tehničkih sredstava
- 549.326 kilograma razne opreme
- 4.500.000 litara nafte
- 80.000.000 kilovat-sati električne energije
U prosjeku, dnevno je tunel koristilo oko 4.000 ljudi, a noću se kroz njega prevozilo oko 20 tona raznih namirnica. Nakon rata, dio tunela pretvoren je u muzej koji čuva brojne eksponate iz perioda opsade Sarajeva, najduže opsade jednog grada u modernoj historiji ratovanja.
Spomenički kompleks Tunel D-B, poznat u javnosti kao Tunel spasa, od aprila 2012. godine nalazi se pod upravom Memorijalnog centra Sarajevo. Kanton Sarajevo je 20. aprila 2010. godine, na osnovu Zakona o zaštiti kulturne baštine, donio odluku o stavljanju spomeničkog kompleksa Tunela D-B pod zaštitu. Tom odlukom, cijeli kompleks proglašen je zaštićenim dobrom kulturne baštine II kategorije. Prvobitno je upravljanje kompleksom dodijeljeno Muzeju grada Sarajeva, a od 26. aprila 2013. godine ono je prešlo u nadležnost Fonda Memorijala.
Butmirska strana tunela, koja je otvorena za posjete, pruža poseban historijski doživljaj na autentičnoj lokaciji gdje je objekat građen i korišten tokom opsade grada. Dio postavke posvećen je objašnjenju potrebe za izgradnjom tunela, kroz koji je Sarajevo dobijalo prijeko potrebnu vezu sa slobodnim teritorijama. Broj posjetioca svake godine raste, a vrhunac tursitičkih posjeta su upravo ljetni mjeseci. Posjetitelji mogu vidjeti filmove, muzejsku postavku i eksponate, a ulazak u tunel mnogima pruža snažan emotivni doživljaj.
Posjetiteljima se kroz posebnu mapu opsade grada, ucrtanu na karti olimpijskog Sarajeva iz 1984. godine, pružaju informacije o početku i razlozima agresije na Bosnu i Hercegovinu, te o najdužoj opsadi jednog glavnog grada u modernoj historiji ratovanja.
Adis Holjan
